Bu agaja türkmen dilinde “arguan” hem diýilýär. Sersis urugy 7 esasy görnüşi öz içine alýar. Turuş Merkezi Aziýanyň çäginde bolşy ýaly, Türkmenistanda-da sersisiň gyrmyzy gülli görnüşleri has köp duş gelýär. Şeýle-de bolsa, Aşgabadyň botanika bagynda geçirilen ylmy işleriň we biologiki gözlegleriň netijesinde hytaý sersisine-de duş gelmek bolýar. Botanika bagynda bu ösümlikler 1937-nji ýyldan bäri ekilýär we ösdürilip ýetişdirilýär. Gyrmyzy-gülgüne güljagazlar yssyz, ýöne arylara we guşlara köp mukdarda nektar berýär. Noýba görnüşindäki miweler ýylyň dowamynda agaçda galyp, güýzde we gyşda goşmaça bezeg bolup hyzmat edýär.

Biraz Botanika bagy barada. Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň Botanika bagy 1929-njy ýylda döredilip, Aşgabadyň günbatarynda ýerleşýär. Botanika bagynyň meýdany 18,5 ga bolup, onuň 12 ga meýdanyny dendrariýa (agaçlar we gyrymsy agaçlar) tutýar. Bagyň 8 geografik meýdançasynda dürli tebigy howa şertli zolaklaryň (Gündogar Aziýa, Orta Aziýa, Kiçi Aziýa, Krym, Kawkaz, Ýewropa, Ortaýerdeňizi, Demirgazyk Amerika) ösümlikleri ösýärler.

Ýewropa-Kawkaz dendroflorasy gury ýeriň iň uly floraly mekany bolup, olaryň esli bölegi GDA-nyň sebitlerinde ýerleşýär. Ýerli floranyň meýdançasynda görkezilen tokaýlyklaryň, dag we çöl ösümlikleriň tutýan meýdany 4,5 ga barabar bolup, ol ýerde Türkmenistanyň ýerli florasyna degişli (aborigen) görnüşler we formalar ösýärler.

Botanika bagynda Türkmen oba hojalyk uniwersitetiniň, Aşgabat şäheriniň Agrosenagat orta hünär okuw mekdebiniň talyplary önümçilik tejribeligini geçýärler. Tejribelik döwründe Botanika bagynyň bölümleri, bölümleriň wezipeleri, maksatlary, ýerine ýetirýän işleri bilen giňişleýin tanyşýarlar.

Sersis agajy heniz ýaprak çykarmanka gülleýär. Onuň ýapraklary ýürek şekilinde bolýar. Bu agaç bezegbagçylykda-da, derman senagatynda-da giňden ulanylýar. Bu agajyň ýapraklarynda hem-de gabygynda E maddalar hem-de polisaharitler bar.

Sersis agajynyň gülünde çaý demlenip, ony nerw ulgamlaryny rahatlandyryjy hökmünde içýärler. Mundan başga-da ol, demgysma garşy peýdalydyr. Şeýle hem gabagyndan alynýan melhem deri kesellerini bejermekde ulanylýar.

Sersis agajynyň boýy 3-5 metre çenli ýetýär. Türkmenistanda sersisiň, esasan, iki görnüşi – sersis Griffita hem-de ýewropa sersisi duş gelýär. Bu agaç deňiz derejesinden 600-100 metr beýiklikde ösmegi halaýan agaçlaryň hatarynda girýär. Şeýle hem ol çagylly, daşly topraklarda ösmäge uýgunlaşandyr. Bu agaç sowuk hem-de yssy howa çydamly ösümlikdir.

Köpetdag döwlet tebigy goraghanasynyň Guryhowdan çäkli goraghanasynda sersis agajynyň 5 gektara golaý tokaýlyk meýdany bar. Her gektarda bolsa, 200 düýp sersis agajyna duş gelmek bolýar. Esasan hem, Çyrlyk derýajygynyň daş-töwereginde dag jülgelerinde ösýärler. Çyrlyk derýajygynyň Türkmenistanyň çäginde 25 kilometre golaý aralykda akyp geçýär.

Köpetdag döwlet tebigy goraghanasy 1976-njy ýylda döredilen. Goraghananyň düzüminde 2 sany çäkli goraghana bar. Olaryň biri hem Guryhowdan çäkli goraghanasydyr. Onuň tutýan meýdany 15 müň gektar bolup durýar. Bu goraghananyň çäklerinde sersis agajyndan başga-da türkmen badamy, borjak, ýowşan, yşgyn, Atabaýewiň çybygy, ýylgyn, maňňyrsak, üzärlik we beýlеki ösümliklere duş gelmek bolýar. Çäkli goraghanada seýil ediniňde gara çekeýik guşjagazy ajaýyp owazy bilen saňa ýoldaş bolýar.

Sersis agajy Günbatar Köpetdagynyň hem käbir çäklerinde duş gelýär. Bu agaç Nowruzdan soňra doly gülledi we häzirki wagtda onuň ýapraklamak döwri dowam edýär. Iýul aýynda agajyň tohumlary bişýär. Tohumlaryny alyp, gyşda dekabr-fewral aýlarynda tejribehanalarda ösdürip ýetişdirýärler.

Turkmen TV